KAVRAM HARİTASI NEDİR?

KAVRAM HARİTASI NEDİR?

Kavram haritası bilgilerin görsel olarak aktarılmasını sağlayan bir tekniktir.

Bir konu ile ilgili kavramları ve kavramlar arası ilişkileri grafiksel olarak gösteren kavram haritaları, öğrencilerin kavramları nasıl algıladığını ve sentezlediğini anlamada, ön kavramlarını ve alternatif kavramlarını belirlemede ayrıca kavramsal anlamalarını değerlendirmede kullanılan iki boyutlu bir

şemadır.

Kavram haritasının fikir üretme, değerlendirme, fikirleri düzenleme gibi birçok kullanım alanı vardır. Bugün eğitsel çalışmalarda kullanılmak üzere birçok bilgisayar yazılımı da bulunmaktadır. Bir tür bilginin sunum şeklidir. Çizgilerle kavramlar arası ilişkileri gösteren, kavramları hiyerarşiye sokan bir sistemdir.

Hazırlamış olduğum kavram haritası:

KAVRAM HARİTALARININ KULLANIM AMAÇLAR

1. Yaratıcılık aracı : Aynen beyin fırtınasında olduğu gibi, öğrenci kavramları seçmede, bağlantı kelimelerini bulmada tamamen özgürdür. Bu arada yeni kavram ve ilişkilerin keşfi kolaylaşır.

2. Büyük metinleri tasarlama aracı: Özellikle bilgisayar yazılımları sayesinde karmaşık bir konu haritalandırılır.

3. İletişim aracı: Öğrenci kendi kavramlarını diğer arkadaşlarıyla paylaşır. Kavram haritası tüm bir grubun görüşlerini de taşıyor olabilir. Kavramlar ve bağlantılar tartışılır, böylece işbirlikli öğrenme sağlanır.

4. Öğrenme aracı: Novak’ın ana amacı kavram haritalarının bir öğrenme aracı olarak kullanılmasıdır. Yapılandırmacı öğrenme yeni bilginin eskilerine entegre edilmesini öngörür. Kavramlar arasındaki ilişkilere dikkat çekilir. Deneyimlerle öğrenilen kavramlar kavram haritaları ile şekillenir. Ayrıca öğrenciler en iyi düşünme becerilerini burada geliştirecektir (Jonassen ve Grabowski, 1993).

5. Problem çözme aracı: Eğitimdeki problem çözme yollarından birisidir. Alternatif yollar kullanarak problem çözme becerilerini yükseltir. Problem çözme, eğitimde genelde küçük gruplarda başarılı olurken kalabalık gruplarda bu stratejinin kavram haritalarının içinde kullanımı verimi arttıracaktır.

6. Değerlendirme aracı: Öğrenciler bir sınavda kendi kavram haritalarını çıkarır veya boşlukları doldurur. Tek başına uygulanmasındansa diğer değerlendirme araçlarıyla bir zenginlik içinde sunulması faydalı olacaktır.

Kavram Haritalarını Değerlendirmek İçin Kullanılabilecek Ölçütler

1. Kavramların uygun şekilde nitelendirilmesi

·        Kavramlar, en fazla üç sözcükle temsil edilmelidir.

·        Kavramlar genelden özele doğru, hiyerarşik olarak sıralanmalıdır.

2. Bağlama sözcüklerinin uygun şekilde nitelendirilmesi

·        Haritada kavramlarla bağlantılar arasındaki ayrım belirgin olmalıdır.

·        İki kavram arasındaki bağlantılar anlamlı olmalıdır.

·        İlişkiyi doğru şekilde temsil etmelidir.

3. Kavramların çapraz bağlanması

·        En iyi haritalar, kavramlar arasındaki çapraz bağlantıları yeterli ölçüde gösterenlerdir.

·        Çapraz bağlantılar, öğrencinin, birbirine bağlı çok sayıda düşünceyi bildiğini gösterir.

·        Çapraz bağlantılar, yaratıcılığı ortaya çıkarır.

 

Kavram Haritasının Yararları

Kavram haritalama öğrenci tutumları üzerinde olumlu etkileri bilinen bir öğrenme stratejisidir. Öğrenci harita üzerinde anahtar kavramla ilgili bilgi, düşünce ve tutumları sınıflandırır ve aralarında ilişki kurar. Bu nedenle kavram haritaları, eğitim öğretimde yaratıcılık, iletişim, öğrenme, dinamik düşünme, problem çözme ve değerlendirme aracı olarak kullanılmıştır.

1.      Bilgilerin zihinde daha kalıcı olmasını sağlar.

2.     Öğrenme öncesinde öğrenciler konu ile ilgili kavramlarda hazır bulunuşluk seviyesinin tespit edilmesinde kullanılabilir, bu amaçla düzenlenen kavram haritalarında önceki bilgilerdeki yanlışlıkların giderilmesinde yardımcı olur. Bu sayede öğretimin planlanmasında destekleyicidir.

3.     Öğrenciler arasındaki öğrenme stratejilerinin ve bireysel farklılıkların ortaya konulmasına olanak verir.

4.     Konu hakkında önceden bilinenler ya da sonra öğrenilenlerin ortaya konulmasına yardımcı olmaktadır.

5.     Öğrenilen yanlış kavramların tespit edilmesinde kullanılabilir.

6.     Sınıfta öğrencilerle bireysel haritalar yapılırken öğretmen gözlem yapar, sorular sorar, tartışır ve öğrencilerin her bağlantı üzerinde ilişkilerini yazmaya teşvik edecek önerilerde bulunur ve bu yolla öğrencilerin keşfetme aşamasını destekler ve öğrencilerin yaratıcılıklarını kuvvetlendirir.

7.     Konunun özet olarak ana hatlarını ortaya koyar. Çoklu bağlantılı kavramlar arası bilinenler ve bağlantıların ayrıntılı olarak ortaya konulması sağlanabilir.

8.     Bireyler arasında bir konunun, bilginin kavrayış düzeyi hakkında bilgi verdiği için eğitim eksikliklerinin ortaya konulmasında ve akabinde eğitim kalitesinin düzeltilmesinde kullanılabilir.

9.     Kavram haritalarındaki mantıksız ve açıklanamayan bağlantılar öğrencilerde bulunan disiplinsiz düşüncelerin ortaya çıkarmada etkilidir.

10.  Bilgiyi görselleştirir, ilişkilendirir, sınıflandırır ve somutlaştırır.

11.  Yeni bir ünitenin, bölümün ya da konunun kapsamını tanıtma amacıyla da kullanılabilir.

12.  Kavramsal yanılgıların ortaya çıkarılmasında ve öğrencilerin bilgiyi yapılandırmasında etkin olarak kullanılır. Öğrenmelerin değerlendirilmesinde de kullanılması mümkündür.

*Kavram haritaları ayrıntı içermez. Asıl amaç anlamlı öğrenmeyi gerçekleştirmektir

Kavram Haritası Nasıl Oluşturulur?

Kavram haritalarını oluşturmak için dört temel bileşene ihtiyaç vardır: Bunlar; kavramlar, hiyerarşik yapı, ilişkiler ve çapraz bağlantılardır.

·        Kavramlar: Kavram dünyadaki nesnelerin, biçimlerin, olgu, durum ve devinimlerin dildeki anlatım buluşu ve dünyadaki nesnelerin ortak niteliklerine dayanan, dile özgü bir genelleme, bir soyutlamadır. (Aksan, 1995: 475).

·        İlişkiler: Kavramlar arası ilişkileri gösteren kelimelerdir. Bu kelimelere önerme adı da verilir. Önermeler bağlantıların üzerine yazılırlar. Yani önermeler kavram ve ilişkilerin cümleyle ifade edilmiş halidir; yeni anlamlar oluştururlar.

·        Hiyerarşik Yapı: Kavramların, belli bir yapı içinde belli bir sıraya göre dizilmesi işidir. Hiyerarşik düzen sayesinde öğrenciler kavramlar hakkında daha çok bilgi sahibi olurlar. Çünkü kavramları belli bir düzen içerisinde topluca görmektedirler.

·        Çapraz Bağlantılar: Hiyerarşik düzendeki kutucukları birbirine bağlayan önermelerdir. “Bağlantılar tek yönlü, çift yönlü ve yönsüz olabilirler.” (Kabaca, 2002: Kavramlar, farklı bağlantılarla birbirlerine bağlanıp belli bir düzen oluştururlar. Bu düzen de kavramların birbiriyle olan ilişkisini gösterir.

Kavram Haritasının Ögeleri ve Çizimi

·        Öncelikle öğrencinin seviyesine uygun bir konu, metin seçilmeli;

·        Konu, öğrencinin önceki bilgilerinin bir devamı niteliğinde olmalı —

·        Haritalanacak metin iyice okunmalı; metnin en önemli düşüncesi, en genel kavramı veya teması ana kavram olarak seçilmeli

·        Daha sonra bu en önemli kavramla ilgili anahtar kavramlar seçilmeli

·        Seçilen bu ana kavram ve anahtar kavramlar listelenmeli

·        Her kavram haritada yalnızca bir kez yer almalı,

·        Kavramlarla ilgili açıklama ve ilkeler listede yer almamalı

·        Ana kavramla ilgili diğer kavramlar belli bir düzende sayfaya yerleştirilmeli

·        Aynı önem seviyesindeki kavramlar aynı hiyerarşik düzeyde bulunmalı, aynı düzeyde bulunan kavramlar aynı renk ya da şekilde olmalı

·        Kavramlar birbirlerinden kolay ayırt edilebilsin diye ya kutu ya da yuvarlak içine alınmalı

·        Kavramlar listelendikten sonra kavramlarla ilgili ilişki ve genellemeler yapılmalı

·        Haritada yer alan iki kavram arasındaki ilişki gösterilmek isteniyorsa, iki kutu arasına çizgi çizilmeli. Çünkü ilişkinin yönünü gösteren oklar çok önemlidir.

·        Çizilen bu çizginin üstüne listeden seçilecek olan bir ilişki birkaç kelimeyle yazılmalı

·        İlişki ve önermeler kutulanmamalı; gerektirmelerle ifade edilmeli

·        Her bir ilişki en az bir kavramı ilgilendiren bir önerme olmalı

·        Haritaların değişik bölümlerinde çapraz bağlantılar yer almalı

·        Bu bağlantılar harita içindeki kavramların nasıl sentezlendiğini göstermeli

·        Haritaya güçlü bir temeli olan baslık seçilmeli; ayrıca bu baslık öğrencilerin önceki bildiklerini harekete geçirmeli

·        içinde çok kavram ve önermelerin olduğu bir harita öğrencilere fayda vermeyeceği için haritalar basit olmalı

·         Haritalama isi bittikten sonra ufak bir paragrafla çizilen harita özetlenmelidir.

Kavram Haritası Türleri

1.      Hiyerarşik Kavrma Haritaları

2.      Hiyerarşik Olmayan Kavram Haritaları

3.      Zincir Kavram Haritaları

Hiyerarşik Kavram Haritaları

1. Konuyla ilgili kavramların listesi genelden özele doğru hiyerarşik bir yapı içerisinde oluşturulur.

2. Bu kavramlar listesinde en genel veya en kapsamlı kavram (merkez kavram) sayfanın en üstüne yazılır.

3. Konuyla ilgili daha özel olan ve merkez kavramı tanımlayan bağımlı kavramlar sayfanın daha alt kısımlarına aşamalı olarak yerleştirilir.

4. Kavramların, haritadaki diğer elemanlardan kolayca ayırt edilebilmesi için, daireler veya kutular içerisine alınması gerekir.

5. Haritayı oluştururken kavramların hiyerarşik olarak düzenlenmesi gerekir. Yaklaşık olarak aynı öneme ve kapsama sahip kavramlar aynı hiyerarşide (seviyede) bulunmalıdır.

6. Kavramları birbirleri ile ilişkilendirmek için çizgiler kullanılır. Bu çizgilerin üzerine kavramlar arasındaki ilişkiyi anlamlı birer önerme haline getirecek bağlantı kelimeleri veya ekleri yazılır. Bu bağlantı kelimeleri veya eklerine “olabilir”, “sağlar”, “içerir”, “-dir”, “çeşididir”, “vardır” ve “-den oluşur” örnek verilebilir.

7. Kavram örnekleri haritanın alt kısmında ilgili kavramlarla ilişkilendirilir. Ancak bu örnekler, haritada kolayca ayırt edilebilmesi için daireler veya kutular içerisine alınmamalıdır.

8. Haritanın farklı kısımlarındaki kavramlar arası ilişkileri göstermek için, bağlantı kelimeleri veya ekleri yardımı ile çapraz bağlantılar kurulur.

Hiyerarşik Olmayan Kavram Haritaları

1. En genel veya en kapsamlı kavram (merkez kavram) sayfanın ortasına yazılır.

2. Daha az kapsamlı kavramlar, çizgiler ve oklarla merkez kavrama bağlanır.

3. Özel kavramları içeren alt kategoriler, üst kategorilerle ilişkilendirilir.

4. Kavramlar daireler veya kutular içerisine alınıp, kavramlar arası ilişkiler bağlantı kelimeleri veya ekleri ile anlamlı birer önerme haline getirilir.

5. Örnekler ilgili kavramlarla ilişkilendirilir. Ancak bu örnekler daireler veya kutular içerisine alınmamalıdır.

6. Haritanın farklı kısımlarındaki kavramlar arası ilişkileri göstermek için çapraz bağlantılar kurulur.

Zincir Kavram Haritaları

Ardışık veya sırasal olarak da adlandırılan zincir kavram haritaları yukarıdan aşağıya doğru birbirini takip eden kavramların bağlantı kelimeleri veya ekleri ile ilişkilendirilmesi sonucu oluşturulur. Bununla birlikte, öğretmenler bu tür bir kavram haritası hazırlamış olan öğrencinin, konuyla ilgili kavramları anlamada veya kavram haritası tekniğinin doğası hakkında bazı sorunlara sahip olduğu sonucuna varabilirler.

KAYNAKÇA

Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi. Aralık 2007. Cilt:IV, Sayı:II, 21-48 Ahmet KILIÇ

Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Yıl:2002 (1) Sayı:11 Doc. Dr. Fatma ŞAHİN

Marmara coğrafya dergisi sayı: 8, temmuz- 2003 İstanbul  Yard. Doç. Dr. Halil İbrahim Taş

YÖK/ Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi öğretmen eğitimi Ankara Türkiye

http://oguzcetin.gen.tr/kavram-aglari-ve-kavram-haritalari.html#comments